Kabudayan Jawa darbe jagad kasusastran kang endah kahanane. Kacathet mahewu-hewu pustaka Jawa mijil, lan ora sithik kang jumedhul minangka karya agung. Sawijining pustaka luhur kang didarbeni dening kasususastran Jawa,yaiku Kakawin Sutasoma.
Tinilik sacara nasional, Kakawin Sutasoma bisa disebut minangka karya agung kang kawentar. Apa sebabe, yaiku pethikan sawijining pupuhe jinupuk minangka semboyan negara kita, Bhinneka Tunggal Ika. Kakawin iki yasane Mpu Tantular, lan karampungke udakara ing abad 14 Masehi.
Kakawin Sutasoma kasusun saka 148 pupuh lan 1209 gatra. Kakawin iki anyaritakake anitise Sri Jinapati (pandheganing Budha Jina) ing marcapada minangka pangreksa kantentreman lumawan karaharjan. Panjenengane anjalma mring jiwaning Pangeran Sutasoma.
Kacarita, Pangeran Sutasoma kang kaprenah minangka adipati anom ing negari Hastina. Panjenengane kajibah minangka sesulihing keng rama, yaiku Sri Maharaja Ketu. Ananging, uwal saka pangajap, Pangeran Sutasoma nulak dhawuh kasebut. Panjenengane luwih kasengsem nggayuh lelakon ngaurip minangka pandhita ing wana suwung.
Para kawula Hastina kang ngrungu kabar kasebut samya nandhang dhuhkita. Pungkasan, para kawula Hastina nyuwun kondur lan kersane Pangeran Sutasoma jumeneng nata ing negari Hastina. Sakala, trenyuh-luluh atine Pangeran Sutasoma. Panjenengane kersa kondur kedhaton. Sang Pangeran banjur kapalakramake kalayan Dewi Candrawati, kang kapetung isih sadhereke.
Nalika dipandhegani dening Pangeran Sutasoma, negara Hastina dikurmati banget dening negara-negara sebrang. Sawijining wektu, ana negara sebrang kang nyoba naklukake Hastina. Negara iku dipandhegani dening Prabu Sudanda.
Eman, Prabu Sudanda kinasoran kanthi gampang dening Pangeran Sutasoma. Prabu Sudanda mertobat. Banjur sumedya dhiri minangka siswaning Pangeran Sutasoma. Sawise iku, Prabu Sudanda salin dharma minangka ratu pandhita.
Ananging, sanadyan wis madeg minangka ratu pandhita, isih ana kang ngganjel ing atine Prabu Sudanda. Panjenengane nate janji tumrap Bathara Kala ngaturake Pangeran Sutasoma minangka labuhaning prasetyane. Amirengake udarasaning Prabu Sudanda Pangeran Sutasoma ora dadi goreh ing penggalih. Sang pangeran malah ngiklasake dhirine minangka labuhan kanggo Bathara Kala.
Lan kang kedaden ora salumrahe. Nalika disuguhake, makaping-kaping Bathara Kala ora saguh nguntal badhanira sang pangeran. Pranyata, ing anggane Pangeran Sutasoma mili Tirta Amerta Sari. Bathara Kala sanalika mawas dhiri lan mertobat. Wasana, kahanane jagad raya malih tentrem.
Minangka panutuping Kakawin Sutasoma, kacarita Pangeran Sutasoma klawan parameswarine turun keprabon. Lelorone nyepi sarta ngayahi urip mawa malih laku. Salin panandhang minangka pandhita ing wukir sepi lan wana suwung.
Kurang luwih, mangkono reringkesan saka Kakawin Sutasoma. Satemene, isih akeh “carita sripilan” saka kakawin kasebut, kaya ta nalika Pangeran Sutasoma nalika nyadharake Gajakawarta, Nagaraja, lan macan wadon saka laku nistha.
Kakawin Sutasoma
Prelu kauningan bilih kakawin Sutasoma ngemot ajaran rong agama, yaiku Hindhu lan Budha. Pambuka ing kakawin Sutasoma yaiku atur pakurmatan dhumateng Tritunggal dewa agama Hindhu, yaiku Brahma, Wisnu, lan Iswara (Siwa). Wondene, kaya kang wus kauningan sadurunge, kakawin iki nyaritakake panitisane Budha Jina, kang wus temtu makili ajaran Budha.
Sedawaning carita ing Kakawin Sutasoma, pancen katuduhake makaping-kaping tumindake Pangeran Sutasoma kang ngemot ciri Budhistis, saupama ngadhepi mungsuh ora kudu kanthi ngajurake. Ananging mungsuh iku didadekna mitra banjur dijak ninggalake kadurjanane.
Saka katrangan iku, kita bisa njupuk dudutan yaiku Kakawin Sutasoma ngajarake toleransi. Ajaran toleransi iku katuduhake nalika agama Hindhu lan Budha bisa lumaku bebarengan kanthi rancag. Pancen, samubarang agama ing bumi iki padha dene ngormati, ananging apa kang kedaden ing Kakawin Sutasoma kapetung langka. Iki unike kakawin Sutasoma. Lan kirane sipat unik kang becik iki bisa ditrepake ing lumakuning uripe manungsa.
Emane, toleransi ing Indonesia kaya-kaya wis arep dadi barang langka. Ora sithik, wong kang luwih ngutamakake kepentingane awake dhewe lan nranyak hak-e liyan. Sapa kang luwih kuwat lan kwasa senantyasa akarep ngwasani lan/utawa ngajurake pehak sangisore. Jumenenging ukum, wis dudu pathokan kang samesthine. Ukum kang manjilma yaiku pathokaning wana-raya; hukum rimba.
Bok menawa, kita prelu sedhela ngungak kawuri. Ngelingi sadurunge negeri iki mardika, ana barisan-barisan mudha antar-suku kang gelem manunggal, nyawijikake pikir lan tenagane kanggo raharjaning Nuswantara. Barisan-barisan saka maneka dhaerah kang winastanan Jong Java, Jong Celebes, Jong Sumatranen Bond, lan sapanunggalane padha dene asung kabisane ing Sumpah Pemuda II, kang kalaksanake 28 Oktober 1928, minangka sarana nggayuh kamardikaning bangsa.
Bapak Proklamator kita, Soekarno-Hatta, minurut carita kang binabar uga ora tansah sapamikiran. Lelorone kerep sasebrangan pamikirane. Ananging, sanyatane tetep bisa lumaku bebarengan ngayahi jejibahan minangka wakil rakyat sejati.
Lelakon-lelakon kasebut menehi kawruh utama yen perbedaan satemene ora prelu dadi prakara. Ananging, perbedaan kang ana ndadekake bahan kanggo teteg kuwating “rancang bangun” negara supaya madeg kanthi tata-titi tenrem karta raharja.
Cak Nun (Emha Ainun Nadjib) nate ngendika yen manungsa iku pancen pinaringan akarep. Ananing kekarepan bisa dipenging, ora kudu tansah sinembadan. Mula, sayektine kang karanan toleransi yaiku “ketahanan”, mligine ketahanan ing babagan akarep. Kekarepan kang bisa gawe dredah kudu disingkirake. Fokus mring ancasing lelampahan kudu dadi babagan diutamakake. Luwih cethane ancasing negeri kang karuntutake sajeroning Pancasila.
Karya sastra, amung suka permodhelan ngaluhur saka uriping manungsa. Hakikate yaiku minangka pangilon kanggo laku kang wis tinapak. Apa kang winedhar sajerone, isih bisa ditiru minangka tanggap sasmita supaya urip ora lumaku sacara kliru.
http://www.panjebarsemangat.co.id/ajaran-toleransi-ing-kakawin-sutasoma
Tidak ada komentar:
Posting Komentar